Werkprogramma 2025

Complementair aan buitenlandse kennisintensieve investeringen (zie Advies 28), dienen we te blijven inzetten op ambitieuze ondernemingen met zeggenschap in Vlaanderen die het potentieel hebben om op langere termijn uit te groeien tot internationale ‘flagships’. Voor dit advies werd vertrokken vanuit het paradigma van creatieve destructie van Joseph Schumpeter, dat de dynamische ambitieuze ondernemer centraal stelt om economische en maatschappelijke meerwaarde te creëren. We verwijzen o.a. naar het boek van Philippe Aghion en collega’s (2021) ‘The power of creative destruction’ dat het uitgangspunt vormde voor dit advies. Het advies is sterk gelinkt met de recente paper van Mario Draghi over de toekomst van het Europese concurrentievermogen.

In onze maatschappij zijn nieuwe dynamieken aan de gang, waarbij commercialisering en financiële winstgevendheid enerzijds en sociale en ecologische doelstellingen anderzijds, schijnbaar tegenover elkaar zijn komen te staan. In dit advies brengt VARIO de ondernemingsvormen voor Vlaanderen in kaart. Ondernemingsvormen voor ondernemers die maatschappelijke impact nastreven zijn vandaag nog onderbenut omdat ze minder bekend zijn. Concreet denken we daarbij aan steward-owned ondernemingen en aan coöperaties. Bovendien kan ook veel meer vormgegeven worden in de BV dan vandaag standaard het geval is. Daarnaast wijst ons onderzoek ook uit dat impactondernemingen in het algemeen te kampen hebben met een aantal moeilijkheden, veelal op het gebied van financiering.

In de commissie voor Sociale Zaken, Werk en Pensioenen van de federale Kamer van volksvertegenwoordigers wordt momenteel een voorstel van resolutie besproken met het oog op een proactief beleid en een coherente strategie omtrent het gebruik van algoritmes, data en artificiële intelligentie op de werkvloer. Naar aanleiding hiervan werd VARIO, samen met enkele andere instanties, om advies bij deze tekst gevraagd.

VARIO boog zich over de volatiele situatie voor onderzoekers in de VS met mogelijk een braindrain tot gevolg, en de mogelijke implicaties voor het Vlaamse O&O&I- systeem. Op Europees niveau wordt hierop ingespeeld en ook in verschillende EU-lidstaten beweegt er van alles. VARIO wil deze problematiek onder de aandacht brengen van de Vlaamse Regering en bekijkt hoe Vlaanderen op de volatiele situatie voor onderzoekers in de VS strategisch kan reageren: wat mogelijke risico’s en opportuniteiten zijn, en hoe Vlaanderen zich kan differentiëren tegenover initiatieven van andere lidstaten en regio’s binnen Europa voor het aantrekken van internationaal toptalent. Hiervoor maakte VARIO gebruik van zijn eerdere adviezen over kennismigratie (i.e. Advies 1, Advies 25 en Advies 39) en actuele informatie bij Vlaamse stakeholders en het netwerk van Europese STI Councils.

Een gezonde innovatie-economie steunt op de wisselwerking doorbraakonderzoek dat radicale nieuwe ideeën en technologieën introduceert, en incrementeel onderzoek om die ideeën te verfijnen, toepasbaar te maken en op te schalen. VARIO ging na welke trend voor doorbraakonderzoek in onze regio aanwezig is in vergelijking met andere landen en regio’s. Daartoe werd een specifieke studie uitgevoerd.
Vlaams wetenschappelijk onderzoek is zeer vernieuwend en vindt internationaal weerklank. De internationale concurrentie neemt wel toe. VARIO vraagt daarom om een onderzoekscultuur die risico tolereert.

In het Vlaams regeerakkoord 2024-2029 is er sprake van het richten van steun op strategische sectoren ‘met veel toekomstpotentieel en toegevoegde waarde’. VARIO zal in het kader van de Vlaamse Versnelling (zie 1), om advies worden gevraagd hieromtrent. VARIO kan daarbij steunen op studies die ECOOM in dit verband uitvoert.

VARIO wil onderzoeken hoe het O&O&I-systeem meer output kan opleveren. Ondanks de 3,5% bbp investering in O&O, kampt Vlaanderen met valorisatie-uitdagingen van zijn kennisintensief ecosysteem. Om de inzet van de (publieke) financiële O&O&I-middelen en -instrumenten te stroomlijnen in functie van het verhogen van de productiviteitsgroei moeten bottlenecks langs de innovatieketen worden vermeden. Dit heeft betrekking op de systemische verdeling van de financiële middelen en instrumenten, maar ook op de bijhorende modaliteiten. Daarnaast kan inzicht in de spreiding van de middelen over de uiteindelijke begunstigden, namelijk de individuele kennisinstellingen of bedrijven, leiden tot meer geïnformeerde keuzes.

VARIO bereidt een achtergrondrapport voor met een TRL-gebaseerde analyse van de overheidssteun voor O&O, alsook een achtergrondrapport met een analyse van het Vlaams subsidieregister over de O&O-uitgaven.

De diensteneconomie speelt een cruciale rol in de totale economische productiviteit vanwege haar omvangrijke aandeel. Dit is een belangrijke vaststelling, met name in het kader van de Productiviteits- en Competitiviteitsagenda van de Vlaamse Regering, de Vlaamse Versnelling. De tertiaire sector in België en Vlaanderen zou echter worden gekenmerkt door een gemiddeld lagere productiviteit en een achterblijvende innovatiecapaciteit.

België kent binnen de dienstensector o.a. een relatief strikte regulering vergeleken met andere OESO-landen. De dienstensector blijft te gesloten door veel lobbywerk. Dat belemmert de toetreding van nieuwkomers tot de markt, wat de concurrentie vermindert (zie o.a. Advies 39). Dit leidt tot minder innovatie, lagere investeringen, een tragere productiviteitsgroei en hogere prijzen. In het verleden hebben we daardoor bijvoorbeeld de trein voor E-commerce gemist. Hoe kan de innovatie-dynamiek binnen de dienstensector worden verhoogd en wat is de rol van Artificiële Intelligentie hierin? Welke beleidshefbomen zijn er beschikbaar, inclusief voor de export van onze diensten? Welke rol kan de overheid spelen via de eigen dienstverlening en innovatieve aanbestedingen? Enzovoort

In veel lage- en middeninkomenslanden zit een gigantische dynamiek en potentieel. Voor economie, innovatie en ondernemerschap liggen er bijvoorbeeld grote opportuniteiten in snelgroeiende landen op de continenten Afrika, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië. VARIO zal zich focussen op sub-Sahara-Afrika, een regio die nog te weinig aandacht krijgt, maar de jongste en snelst groeiende bevolking heeft en de grootste sociale noden. Door meer in te zetten op samenwerking met snelgroeiende landen via innovatie, kunnen we zowel hen als onze eigen regio versterken. VARIO wil in het advies uitwerken hoe dit concreet kan gebeuren. De raad verwees in onder meer zijn memorandum al naar het Finse ‘Developing Markets Platform’ dat als voorbeeld kan dienen. Enerzijds gaat het daarbij om het oplossen van globale uitdagingen via innovatie, anderzijds om Finse bedrijven toegang geven tot internationale groeimarkten in tijden met beperkte groei van de eigen markt. Hierbij wordt R&D-financiering aangevuld met middelen voor ontwikkelingssamenwerking. VARIO kijkt voor het traject ook naar het Impact Licensing Initiative. Social impact licensing is een tijdsgebonden toestemming die door een technologiehouder wordt verleend om een IP, een technologie, een product of een dienst tegen voorkeursvoorwaarden op een vooraf bepaalde markt te brengen voor het creëren van maatschappelijke waarde. Hier gebeurt de win-win samenwerking via economische valorisatie en (frugale) innovatie. Voor dit adviestraject zijn zowel ondernemerschap als academische uitwisseling en kennisoverdracht relevant omdat ze onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn.

In 2021 werd het Vlaamse industriële klimaattransitieprogramma – Klimaatsprong – in het leven geroepen en decretaal verankerd. Klimaatsprong begeleidt de transitie om de energie-intensieve industrie in Vlaanderen tegen 2050 koolstofcirculair en CO2-arm te maken zonder haar concurrentievermogen te verliezen. Dit transitieprogramma wordt aangestuurd met een programmanota die gebaseerd is op een routekaart tot 2050. Om de vijf jaar wordt een nieuwe programmanota voorgelegd met een evaluatie van de vorige nota en een aanpak voor de volgende vijf jaar. De huidige en tweede programmanota loopt van 2026-2030. VARIO werd bij deze programmanota, net zoals bij de eerste nota, om advies gevraagd, evenals de SERV en de Mina raad. VARIO beantwoordde de vraag vooral vanuit het oogpunt van innovatie en ondernemerschap.

VARIO ontving in juli van Vlaams minister van Omgeving Jo Brouns een vraag om advies bij de conceptnota van het Beleidsplan Ruimte Vlaanderen. VARIO heeft zich in zijn aanbevelingen vooral gefocust op aandachtspunten voor innovatie. Het ruimtelijk beleid heeft hierop een grote impact, maar daar wordt niet altijd voldoende bij stilgestaan. Het advies is bezorgd in oktober.