Werkprogramma 2024
VARIO adviseert de Vlaamse Regering en het Vlaams Parlement over het wetenschaps-, innovatie-, en ondernemerschapsbeleid. Begin 2024 maakte VARIO een werkprogramma met onderwerpen voor het komende werkjaar, hoofdzakelijk onderwerpen die de raad zelf op de agenda zette. In de loop van het werkjaar kunnen nog vragen om advies van de Vlaamse Regering of van het Vlaams Parlement aan het werkprogramma worden toegevoegd.
1. Conceptnota van de Vlaamse Regering: 'Naar een ambitieus Europees Industriebeleid'
Op 20 december 2023 ontving VARIO van Vlaams minister van Economie, Innovatie en Landbouw Jo Brouns een vraag om advies bij de conceptnota ‘Naar een ambitieus Europees Industriebeleid’, meegedeeld aan de Vlaamse Regering op 15 december 2023: ‘Deze conceptnota zet enkele strategische krijtlijnen uit voor een toekomstgericht en proactief Europees industriebeleid. Hij vormt voor Vlaanderen een leidraad tijdens het Belgische voorzitterschap van de Raad van Europese minister en dient als input voor beleidsdebatten over en aanbevelingen rond toekomstig Europees industriebeleid.’ VARIO beantwoordde in januari deze vraag om advies.
2. Transformatiegericht innovatiebeleid
Transformatiegericht Innovatiebeleid is een nieuwe generatie van innovatiebeleid en omvat zowel transitie- als missiegedreven innovatietrajecten. Het leidt tot economische en diepe maatschappelijke systeemveranderingen. Maar wat houdt dat nu precies in? Hoe kan het Transformatiegericht Innovatiebeleid in Vlaanderen concreet vorm worden gegeven? Wat voor beleidsinstrumenten zijn nodig? Wat zijn succesfactoren om transformatiegericht innovatiebeleid te doen slagen? Dit zijn een aantal van de vragen die VARIO in het advies trachtte te beantwoorden. VARIO werkte voor het traject samen met de Nederlandse AWTI (Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie). Concreet publiceerden VARIO en de AWTI in 2023 al samen een landenreview van Zwitserland, Zweden en Oostenrijk. Dit adviestraject werd in maart afgerond.
3. Toekomst van het Vlaamse clusterbeleid - groenboek
Op 27 maart 2024 ontving VARIO van minister Brouns een vraag om advies bij het groenboek ‘De toekomst van het Vlaamse clusterbeleid’, meer bepaald over (1) de vier voorgestelde scenario’s, en de rol die de huidige speerpuntclusters hierin kunnen opnemen en (2) het al dan niet ontbreken van strategisch belangrijke thema’s bij de bestaande (en in oprichting zijnde) speerpuntclusters, die via een nieuwe oproep Innovatieve Bedrijfsnetwerken (IBN) de kans kunnen krijgen door te groeien tot speerpuntclusters in nieuwe domeinen. VARIO beantwoordde deze vraag om advies in mei.
4. Vier adviezen onder het overkoepelende thema 'duurzame economische groei’
Verschillende adviestrajecten van 2024 focussen zich op het uitdiepen van onderwerpen die VARIO als prioriteit voor de nieuwe Vlaamse Regering naar voorschoof in zijn memorandum 2024-2029. VARIO identificeerde in het memorandum vier ambities om de positie van Vlaanderen als één van de meest innovatieve regio’s ter wereld te behouden en via ondernemerschap ook te verzilveren. De geselecteerde onderwerpen voor 2024 passen binnen de vierde ambitie ‘Werk aan een duurzame en welvarende innovatie-economie’.
4.1. Internationaal ambitieus ondernemen versterken
Complementair aan buitenlandse kennisintensieve investeringen, moeten we blijven inzetten op ambitieuze ondernemingen met zeggenschap in Vlaanderen die het potentieel hebben om op langere termijn uit te groeien tot internationale ‘flagships’. Dit adviestraject over het belang van Internationaal Ambitieus Ondernemen voor een kleine regio als Vlaanderen, sluit aan op Aanbeveling 5 uit Advies 28 ‘Buitenlandse private investeringen in O&O en kennisintensieve productie’ (d.d. juni 2022). Vlaanderen heeft zelf, in tegenstelling tot innovatieve benchmarklanden zoals Nederland, Zwitserland en Zweden (te) weinig eigen grote multinationale ondernemingen. Dit adviestraject kadert ook in het streven naar open strategische autonomie en technologische soevereiniteit. VARIO zal dit vervolgadvies op Advies 28 begin 2024 verder opnemen.
4.2. Naar een hogere productiviteitsgroei
VARIO werkte het afgelopen jaar op eigen initiatief aan dit advies vanuit de vaststelling dat onze samenleving voor complexe en urgente uitdagingen staat: klimaatverandering, vergrijzing, en dit onder toenemende geopolitieke spanningen en economische instabiliteit. Westerse overheden zoeken naar effectieve oplossingen en instrumenten om deze problemen het hoofd te bieden. Dit vereist innovatie, ondernemerschap, talent, efficiënte regelgeving én middelen. Deze inspanningen alleen zijn echter niet voldoende zonder een sterke focus op productiviteit. VARIO is tevreden met de aandacht die het versterken van productiviteit krijgt in het Vlaams Regeerakkoord 2024-2029. Ondanks deze positieve initiatieven moet productiviteitsgroei echter een nog centralere plaats krijgen in het beleid. VARIO wil met dit advies, dat in november werd bekendgemaakt, de Vlaamse productiviteitsagenda helpen vormgeven.
4.3. Nieuwe ondernemingsvormen
In onze maatschappij zijn nieuwe dynamieken aan de gang, waarbij commercialisering en financiële winstgevendheid enerzijds en sociale en ecologische doelstellingen anderzijds, dus profit en non-profit, schijnbaar tegen over elkaar zijn komen te staan. In zijn advies 20 wees VARIO er echter al op dat profit en purpose perfect verenigbaar zijn. De impact van non-profit op innovatie, is al het voorwerp van academische studies. In dit nieuwe adviestraject wil VARIO onderzoeken of ondernemingen die sociale en ecologische doelstellingen combineren met financiële winstgevendheid meer en beter gestimuleerd en gesteund kunnen worden vanuit de Vlaamse Overheid. In die context zal de rol van alternatieve bedrijfsvormen, zoals Steward-Ownership, waarbij bedrijfseigendom gedeeld wordt met werknemers en andere stakeholders, aan bod komen. Dit soort bedrijfsvormen kan bijvoorbeeld zorgen voor een stabielere en verantwoordelijkere bedrijfsvoering op lange termijn. Er zal ook bekeken worden of andere en/of nieuwe financieringsvormen mogelijk en opportuun zijn, zoals een beroep doen op financiële middelen van particulieren. Dit kan ook algemeen voor start-ups en scale-ups interessant zijn.
4.4. Win-win samenwerking in snelgroeiende lage- en middeninkomens landen via innovatie
In veel lage- en middeninkomenslanden zit een gigantische dynamiek en potentieel. Voor economie, innovatie en ondernemerschap liggen er bijvoorbeeld grote opportuniteiten in snelgroeiende landen op de continenten Afrika, Zuid-Amerika en Zuidoost-Azië. Gezien de geografische nabijheid, komt vooral Afrika voor Vlaanderen in het vizier. Door meer in te zetten op samenwerking met die snelgroeiende landen, kunnen we zowel hen als onze eigen regio versterken. In zijn memorandum haalt VARIO al een aantal manieren aan waarop dat concreet kan gebeuren, maar de raad wil dat in een adviestraject nog verder uitwerken. Het adviestraject sluit ook aan bij het bredere thema internationalisering dat continu op de radar staat van VARIO: hoe Vlaanderen lessen kan trekken uit andere regio’s in de wereld om het eigen innovatiesysteem nog te verbeteren.
5. Opportuniteiten en noden voor de Vlaamse defensie-industrie en -innovatie
Vlaams Minister voor Innovatie Brouns vroeg VARIO om advies: “De geopolitieke realiteit heeft de voorbije jaren een ommezwaai gekend. Tegelijkertijd zagen we een toename in het aantal initiatieven op federaal, Europees en internationaal niveau met betrekking tot de veiligheids- en defensie-industrie en -innovatie. Deze ontwikkelingen zijn ook van belang voor Vlaanderen, gezien de raakvlakken en overlap van dit alles met Vlaamse (economische) belangen en sterktes”. Daarom vraagt de minister advies over onderstaande elementen:
1) Een analyse van de (wijzigende) beleidskaders in het Waalse Gewest, de NAVO, de Europese Unie en haar lidstaten, de ons omringende landen.
2) De opportuniteiten voor en noden van de Vlaamse industrie en kennisinstellingen in de veiligheids- en defensiethematiek.
3) Een mapping van de Vlaamse stakeholders met een potentieel in de Vlaamse veiligheids- en defensie-initiatieven en van de strategische sectoren en/of domeinen.
Ondertussen heeft de nieuwe legislatuur zijn aanvang genomen. Met het oog op de beleidsnota ‘Economie, Wetenschap, Innovatie en Industrie’ koos VARIO ervoor om de VARIO-aanbevelingen ter zake en de SWOT-analyse te publiceren in november.
Een 2e deel van het analyserapport met een overzicht van de gewijzigde beleidskaders en een ecosysteem analyse zijn voorzien voor eind 2024.
6. Baanbrekend onderzoek in Vlaanderen
Begin 2023 werd in Nature een paper gepubliceerd met als titel “Papers and patents are becoming less disruptive over time”. Daarin werd aangetoond dat tussen 1950 en 2010 publicaties (en patenten) in verhouding steeds minder vaak baanbrekend onderzoek voortbrengen dat wetenschap en technologie in nieuwe richtingen duwt: “A marked decline in disruptive science and technology over time”. Dit gebeurde op basis van een relatief nieuwe indicator, de zogenaamde CD-index. Zelf verklaren de auteurs de trend o.a. doordat onderzoekers steeds meer zouden focussen op ‘kleinere stukjes kennis’. Daarnaast worden andere, potentiële factoren aangehaald waaronder de kenmerken van de loopbaan van onderzoekers (vb. te weinig mogelijkheid tot sabbaticals), het wetenschapsbeleid en de manier waarop wetenschappelijk onderzoek wordt gefinancierd, en de focus op kwantiteit in plaats van kwaliteit (publish-or-perish cultuur). In zijn adviestraject wil VARIO onderzoeken in welke mate in Vlaanderen dezelfde trend in wetenschappelijke onderzoek aanwezig is, en welke potentiële onderliggende factoren een rol spelen. Op basis hiervan worden aanbevelingen geformuleerd.
7. Gezamenlijk initiatief rond ‘STEM-talent' met European STI councils
VARIO is actief lid van het netwerk van Europese Science, Technology and Innovation Councils. In de herfst van 2023 organiseerde VARIO de jaarlijkse, formele herfstmeeting met de voorzitters en directeurs-secretarissen van de adviesraden. Het thema was de strategische oriëntatie naar het EU-beleid. Tijdens de meeting werd afgesproken om met de adviesraden gezamenlijk een probleem onder de aandacht te brengen op EU-niveau: Hoe kunnen we de EU aantrekkelijker maken voor ’STEM-talent’ i.f.v. de competitiviteit van de EU als geheel t.o.v. de rest van de wereld. Op initiatief van VARIO en zijn Nederlandse tegenhanger, de AWTI, werd hierover een gezamenlijke verklaring opgesteld en verspreid.
8. Studiereis
Het is inmiddels een traditie dat VARIO één keer per jaar op studiereis gaat met de bedoeling inspiratie en ervaring uit het buitenland op te doen, kennis te maken met good practices … waarmee we onze adviezen beter kunnen stofferen. De bedoeling van dergelijke reizen is om lessen te trekken voor Vlaanderen uit andere innovatiesystemen. Wat kunnen we meenemen als inspiratie voor het Vlaamse WTI-beleid? Dit jaar stonden Litouwen en Estland op de agenda, met een focus op het bruisende start-up en scale-up landschap en digitalisering.
9. Jaarlijks colloquium
VARIO organiseert op 7 november zijn jaarlijks colloquium. Het thema dit jaar is 'Hoe versterken we de multidimensionele productiviteitsgroei?'
Archief VARIO-werkprogramma's
Hier vind je de werkprogramma's voor de verschillende werkjaren van VARIO zoals ingediend bij de verantwoordelijke minister aan het begin van dat jaar: